چگونه با نگرانی های فکری مبارزه کنیم

میلیون ها مردم در چنگال دشمنی پنهان اسیرند. دشمنی که بیش از بسیاری، آسیب می رساند. این دشمن، نیرو و سلامتی ما را تهدید می کند، زندگی را تلخ می کند و عمر را کوتاه. نگرانیهای فکری غالبا با توهمات و خیالات بیجا، زندگی را تاریک می کند و انسان را دچار شکنجه و عذاب جهنم خود می سازد. چون خوره طبقات مختلف اجتماع و انسانهای متمدن را می خورد ولی با همه زیانهای طاقت فرسایی که دارد، باز قابل معالجه وکنترل است: انسان می تواند افکار خویش را کنترل کند و نگرانی را از مغز دور سازد، از غم و اندوه جانکاه برهد و شادمان و خاطر جمع زیست کند و این کار وقتی ممکن است که راه مهار کردن و مبارزه با نگرانی های فکری را بداند و بفهمد که باید چگونه به جنگ نگرانی برود و از همه بهتر باید علل و عوامل آنرا دریابد و بداند چه چیزی موجب نگرانی شده است . بنابراین وقتی در بررسی های خویش ، موجبات آنرا دریافت، آنگاه می تواند برای هر یک از راه ویژه آن وارد مبارزه شود و آنرا چاره جویی کند. مثلا ناراحتی و نگرانی اگر در اثر امراض جسمی و بیماریهاست ، باید پیش از آنکه به مرحله غیر قابل علاج برسد، به پزشک متخصص مراجعه کرد تا با به کار بستن دستورها و راهنمایی های او و استراحت ، بهبود یابد. ونیز فراموش نکند که تلقین در ایجاد یا شدت بیماری موثر است ؛ ممکن است انسان سالمی با این تلقین که: بیمار است دچار نگرانی شدید شود و همین تلقین بیجا او را ناتوان می کند. برعکس با تلقین سلامتی می تواند تدریجا بهبود یابد. این شیوه در بسیاری از بیماری ها به ویژه بیماری های روان تنی خیلی موثر است و اگر پس از مراجعه و مداوا در اثر تلقین ، بهبود نیافت و یا مریضی ، غیر قابل علاج تشخیص داده شده باشد با بردباری و با سرگرمی ها و مطالعه ، آن را فراموش کند تا با این روش ، از بیماری جلوگیری یا از شدت آن بکاهد. ولی همانگونه که اشاره شد؛ اکثر نگرانی ها فکری است و همین نگرانی های فکری خود تولید انواع بیماری های روانی و جسمی را می کند و برای چاره جویی باید نکات ذیل را مراعات کرد:
۱) بازگو کردن عقده ها
روانشناسان معتقدند که در اندوه و نگرانی اگر واپس زده شود موجب عقده حقارت شدید و خطرناک می گردد. باید فکر و دل را از نگرانی ها خالی کرد و بهترین راه آن در میان گذاشتن عقده ها با دوستان است؛ البته با دوستی دلسوز یا شخصی که راه چاره دست اوست تا با این کار از انفجار درون جلوگیری شود و نیز چاره جویی به عمل آید. بنابر این اگر مشکلی برایتان پیش آمد و حادثه یا اشتباهی باعث نگرانی شما شد، باید با پدر و مادر یا دوست در میان بگذارید و درد دل کنید و عقده ها را خالی و چاره جویی کنید. اگر عاملی نگرانی مصیبتی دلخراش یا حادثه ای ناگوار باشد گاهی اشک ریختن بسیار مفید است تا ناراحتی را بر طرف کند. بارها دیده یا شنیده شده است که افرادی از زن، مرد، پسر و دختر می گویند: (چه راحت شدم اگر گریه نمی کردم ، دق می کردم . خوب شد چند قطره اشک ریختم.) مسلما این خود موجب آرامش روحی و تسکین قلب می شود. البته معنای گریه گله کردن نیست تا با مقام صبر نسازد. (۱)
۲) توبه و طلب آمرزش
اگر نگرانی در اثر معصیت و گناهی است که مرتکب شده است ؛ روح و فکر شما زیر تازیانه وجدان ، دچار شکنجه و عذاب می شود؛ برای رهایی و نجات به دامن توبه پناه ببرید. و از خدا طلب آمرزش کنید و بخواهید که دیگر پیرامون گناه نروید تا آرامش روح خود را باز یابید. اسلام بهترین راه را در این زمینه پیشنهاد کرده است . اسلام مانند مسیحیت نمی گوید: فقط در روزهای یکشنبه در کلیسا و نزد کشیش زانو بزن و به گناهان خویش اعتراف کن تا پدر روحانی ! گناهانت را ببخشد. کشیش چه کاره است تا گناه را ببخشد؟ انسان باید با خدا راز و نیاز کند و از او طلب آمرزش کند. چه بسیار کسانی نمی توانند تمام عقده ها و اسرار، عوامل نگرانی و گناهان را پیش هر کسی اظهار نمایند؛ یا به هیچ وجه نمی خواهند کسی به اسرار درونشان پی برد، نه دوست و نه کشیش نه حتی پدر و مادر! آیین فطری اسلام، تسهیلاتی قائل شده و می گوید: هر وقت و در هر حال حتی در نیمه شب ، در دل تاریکیها و محیط خالی و آرام، با خدای خویش درد دل کن و از خدای مهربان ، قادر و آمرزنده ، طلب آمرزش کن ، و با او عهد کن که حقوق مردم را بپردازی و دیگر به گناه آلوده نشوی آنگاه خدا ترا می آمرزد و هر چه هم گناه تو سنگین باشد و آرامش دل و اطمینان خاطر وتسکین قلب را باز خواهی یافت بدون آنکه شخصیت خویش را نزد کسی خرد کنی و یا انسانی را از اعمال و اسرار نهان خویش باخبر سازی.
۳) راه موفقیت در تحصیل
اگر عامل نگرانی، ناکامی در تحصیل و شغل و پیشه باشد، به جای انکه بگذارید این دیو نگرانی درون شما لانه کند و او را از پای اندازد؛ بکوشید علل محرومیت را با کنجکاوی به دست اورید و سپس با تصمیم و پشتکار به درس خواندن بپردازد، آنقدر مطالعه کند و درس بخواند تا به پیروزی برسد وضمنا بکوشد که اشتباه های گدشته تکرار نشود وتنبلی و بیحالی و همچنین اضطراب و دودلی را در وقت امتحانات از خود دور کند و پیش از امتحانات شبها زودتر بخوابد و صبحها زودتر بیدار گردد زیرا هم نیروی شما باز آفرین شده و هم آمادگی فهم و حفظ مطالب در ذهن شما در آنوقت بیشتر است و هم سر وصدا و موانع خیلی کمتر، وفراموش نکنید یکی دو ساعت پیش از شروع هر امتحانی استراحت فکری لازم است ؛ تا آمادگی درک سوالات و سرعت انتقال فکری داشته باشد. خلاصه اضطراب ناراحتی و ترس بی جا، در خود راه ندهید که بدون تردید با رعایت برنامه موفق خواهید بود. ۴- راه موفقیت در کسب و کار برای موفقیت در پیشه و کار با دیدن افراد کوشا و توکل بر خدا و اعتماد بر خویشتن می توان موفق بود. چه بسا دیده شده است که انسانهایی در یک رشته همیشه عقب بوده و شکست خورده اند ولی با تغییر شغل و یا رشته تحصیلی یا کار، موفقیت / به دست آورده اند. موفقیت های مهم در زمینه های علمی ، تجاری ، صنعتی حتی سیاسی و نظامی ! امام صادق علیه السلام می فرماید: خداوند بزرگ راه هیچ روزی و در آمدی را بر مومنان نمی بندد مگر آنکه راه بهتر و مفیدتری را می گشاید.(۲) همچنین در شهری اگر نتوانستید کسب و تجارت کنید به شهرهای دیگر کوچ کنید. رسول گرامی اسلام می فرماید: آنگاه که گرفتاری زندگی و تنگی معیشت به کسی روی آورد باید برای کسب و کار بیرون برود و موجب غم و اندوه خود و خانواده اش نگردد (۳) و اگر در تجارت با شکست روبرو شد، روشن است که این شکست تجاری علل اقتصادی دارد، و باید به متخصص فن تجارت و اقتصاد رجوع کنید تا عوامل شکست شما را برسی کند. مشورت با تجار موفق و صاحب نظران اقتصادی در برخی موارد لازم و ضروری است . چرا که از این راه می توانید از تجربه های آنها استفاده کنید، بدیهی است که بهترین راه موفقیت ، بهره برداری از تجربه دیگران است که سالها در این فن آزموده شده است . به علاوه شما باید توجه کنید که در شهر شما صدها نفر ثروتمند و سرشناس در یک لحطه تمام هستی خود را از دست داده و یا ورشکست شده اند و یا افرادی که زندگی را از هیچ شروع کرده اند و آه در بساط نداشته اند ولی در اثر پشتکار و تلاش و با صبر و حوصله و استفاده از تجربیات دیگران و تکرار نکردن اشتباهات گذشته ، همه چیز را باز یافته و به موفقیت های بزرگی رسیده اند وشخصیتی بزرگ کسب کرده اند؛ شما چرا نتوانید چنین باشید. مگر از دیگران چه کم دارید.
۵) راه موفقیت کسی که درآمد زیادی دارد
اگر با تلاش و تکاپو نتوانستید در آمد زیادی به دست آورید باز نباید نگران شوید و راه حل این است که در آمد مختصر خود را عاقلانه صرف کنید، زندگی را ساده و ساده تر کنید و احتیاجات خود را به حداقل محدود کنید تا زندگی برای شما شیرین و لذت بخش شود و بدانید که بیشتر نگرانی ها و تشویش ها نتیجه آزمندی و بلند پروازی است و نداشتن عقل معاش است . امام علیه السلام فرمود:کسی که مراعات اقتصاد کند من ضمانت می کنم که فقیر نشود (۴) امام صادق علیه السلام فرمود: تقدیر و تنظیم برنامه های اقتصادی و زندگی و داشتن عقل معاش از تمامی کمال انسانی است (۵) امام باقرعلیه السلام فرمود: کسیکه اقتصاد در معاش و حساب دقیق دخل و خرج در زندگی نداشته باشد؛ خیری در او نیست .... چه خوب که در زندگی اگر گنج زر نیست : گنج قناعت باشد، که فرموده اند: (القناعته مال لا ینفد) قناعت مالی است که تمامی ندارد. (۶)
۶) راه فراموش کردن عشقها
برخی از جوانان گاهی به نامزد یا همسر خود آنچنان دل می بندند که به موقعی که باید از او به عللی برای همیشه جدا شوند نگران می شوند؛ این نیز چاره پذیر است : گرچه در ابتدا فراموش کردن یک عشق شاید به نظر شما خیلی مشکل باشد، ولی در هر صورت محال نیست . به تدریج با سرگرمی های مفید می توانید آنرا فراموش کنید و یا بینش وتفکر صحیح و همه جانبه ، نامزد و یا همسر دیگری انتخاب کنید و چه بسا دیگری از هر جهت برای شما بهتر وشایسته تر باشد و شاید آن شکست و یا جدایی از آن نامزد یا همسر به صلاح شما بوده است .

۷) آنچه مشکلات را آسان می کند
توجه به رضایت وخشنودی آفریدگار، یکی از راههای عمده نگرانی است . در پاره از موارد، نگرانی مربوط به کارهایی است که انجام آن دشوار است ، یا بازده و نفع مادی آن کار کم است و یا آن کار مصیبت بار و رنج آور است و موجب سرزنش و انتقاد مردم می گردد ولی اصل کار درست و بنیادی است . در این موارد مسئله قصد قربت نقش موثری ایجاد می کند وانجام کار برای خشنودی خدا و امید به ثواب و پاداش الهی بزرگترین مشوق انسان است . و هم آن سبب میشود مشکلات و اندوه و غمها را در این راه تحمل کرد سختی و گرفتاری هرچه باشد و در هر شرایطی که اتفاق افتد دیگران هر طور قضاوت کنند چون خشنودی و رضایت خالق مورد نظر است و اجر و پاداش از او می طلبد تحمل آن آسان می شود. امام حسین علیه السلام در سخت ترین لحظات مصیبت و بلا و ناراحتی های طاقت فرسا و خردکننده به هنگام شهادت کودک شیرخوار خود که روی دست داشته ، می گوید: آسان است بر من مصیبت هایی که فرود می آید چون خدا می بیند.(۷) اگر روحیه این چنین قوی باشد انسان می تواند به جنگ حوادث برود و همه تلخیها و حوادث را بر خود هموار سازد.
۸) سرگرمی های سودمند
پاره از نگرانی ها را با سرگرمی های سودمند برطرف سازید. هر وقت دچار نگرانی و تشویش رنج آور فکری شدید، به مطالعه کتاب تاریخی ، داستانهای آموزنده از فداکاری بزرگان ، استقامت وتلاش دانشمندان بپردازید. از سرگرمی های مهیج و غلط جنسی یا غیر آن ، خواه به وسیله کتابهای مربوط یا به واسطه تماشای فیلم های مهیج پرهیز کنید چون مضر است و موجب ازدیاد نگرانی می شود. ولی در عوض می توانید با ورزش و تفریحات خود را سرگرم کنید. تنها یا با دوستی به تماشا مظاهر طبیعت . چمنزار بروید. به ویژه در بامداد و قدری در باره آنها اندیشه کنید که چگونه آنها با متانت و آهستگی همواره وظیفه خود را انجام می دهند، خورشید آهسته آهسته از افق سر می زند ومی درخشد، آبها آرام به راه خود ادامه میدهند، درختها با حوصله به خدمت ایستاده اند، کوهها با وقار و سنگینی به فرمان نشسته اند (تولستوی)نویسنده مشهور روسی، تیرگی خاطر را با گردش در هنگام غروب وتماشا فرو رفتن خورشید در صحراهای بیکران و روح افزای غروب بر طرف می ساخت. (۸)
گردش و مسافرت به ویژه مسافرتهای مذهبی و زیارتها که شاید به نظر برخی ها ساده جلوه کند برای رفع نگرانی ها و آرامش فکری بسیار موثر است. رسول اکرم (ص )فرمود: مسافرت کنید تا سالم و تندرست باشید. (۹) به علاوه شما می توانید با به کار بستن خود در خانه و تهیه وسایل ابتدایی و دستی، تعمیر برخی از لوازم خانگی و یا کارهای دیگر، خویشتن را سر گرم کنید و بدینوسیله دیو نگرای را از تجاوز به حریم دل و فکر خویش برانید. کار و ورزش های سبک به شما نیرو و سلامتی می بخشد. بدانید که کار، کسی را از بین نمی برد بلکه مایه سلامتی است و اندوه و غم را از انسان تباه می کند.
۹) به جنبه های مثبت و آنچه داریم بیندیشیم
گاهی اندوه و غصه چنان زندگی را بر انسان سیاه میکند و راههای چاره را مسدود می کند که می پندارید بدبخت ترین موجودهاست . انچنان بیچاره و پست است که شایستگی ادامه زندگی را ندارد. برای اینکه نگرانی ما به این حد نرسد می توانیم آنرا از فکر خویش بیرون کنیم عوض آنکه به جنبه های منفی بپردازیم وخود را ناراحت کنیم می توانیم به آنچه داریم ویا به جنبه های مثبت زندگی بیندیشیم. مثلا در عوض آنکه بگویید می ترسم اگر یک بار دیگر سرما بخورم ، اگر یکبار دیگر مریض بشوم با این ضعف فعلی تمام قوا را از دست می دهم ، اگر مردود شوم ، چه خواهد شد...اگر...اگر.. بهتر است فکر کنید و بگویید باید خود را حفظ کنم تا سرما نخورم ، با ورزش ‍ و مراعات بهداشت خود را تقویت کنم تا بیمار نشوم، انقدر درس می خوانم تا مردود نشوم ....راستی هیچ فکر کرده اید که همین سلامتی جسمی که دارید چقدر ارزشمند است ؟ امام صادق علیه السلام فرمود: خدای بزرگ می فرماید: بنده با ایمان خود را در هیچ حالی قرار نمی دهم مگر آنکه همان را برای او مفید و خیر قرار داده باشم ؛ پس باید به قضا و آنچه من داده ام راضی باشد.... (۱۰) و نیز آن گرامی فرمود: داناترین مردم به خدا راضی ترین آنهاست به آنچه که خدا می خواهد.( و البته فراموش نشود که رضایت به خواست خدا در مواردی که مصیبتی به وقوع پیوسته و یا شکستی بر ما فرود آمده و یا عامل پیشگیری آن گذشته و در دست ما نیست که بتوانیم فورا آنرا تغییر دهیم و به هیچ وجه این رضایت به معنای سکون و سکوت و واگذاشتن وظایف قطعی هر مومن نیست ، و دقیقا به این معناست که پریشان و ماءیوس نباشیم و خدا را حاضر و قادر بدانیم و با توکل و اعتماد بر او بی هیچ یاس و ناامیدی به راه ایمان وظایف خود ادامه دهیم . نیز در موارد ویژه یی که بر اساس نظام کلی عالم رویدادهایی وقوع می یابد که کوشش ‍ بشر و دست او در آن راهی ندارد مانند فرزند داشتن یا نداشتن ....که در این موارد جز سرفرودآوردن در برابر خواست خدا و دل بستن به او و به دور ماندن از کج فکری ، چاره دیگری نیست و این خود کاری شایسته و سازنده است ).
۱۰) محاسبه و بررسی
عوامل وموجبات دلهره خود را هر شب بنویسید وسپس آخر هفته به آن مراجعه کنید، خواهید دید که اقلا ۰/۹۵۰ آنها واقع نشده و بیهوده نگران بوده اید. ۰۵/۰ بقیه یا چنان خفیف بوده است که احساس نشده است و یا از عواملی بوده است که قابل دفع و پیشگیری بوده است این قضیه در بیشتر نگرانیها و کابوسهای فکری ما جاری است . چرا فکر خود را به زیباییهای جهان و مناظر نشاطانگیز زندگی و نعمت های متعددی که در اختیارمان است معطوف نسازیم ایا بهتر نیست عوض آنکه کابوسی در فکر خود به وجود آوریم ، بهشتی دل انگیز و روح افزا در مغز خویش ترسیم کنیم .
۱۱) بیندیشیم و پس از آن به معالجه بپردازیم
در آغاز عوامل و موجبات نگرانی را بررسی کنیم و در مرحله بعد راههاییکه برای حل آن اندیشیده ایم . بنابر این ما برای رفع هر نگرانی باید کارهای زیر را انجام دهیم :
▪ تجزیه و تحلیل علل و مو جبات نگرانی
▪ چه کارهایی می توانیم برای رفع آنها انجام دهیم .
▪ تصمیم نهایی برای انجام نزدیکترین و ساده ترین راه حلهای امکان پذیر
▪ شروع به فعالیت و عمل برای بر طرف ساختن آن و حتما پس از آخرین تجزیه وتحلیل مشکلات و نیافتن هیچ راه حل ظاهری باز هم خود را دستخوش غم و اندوه قرار ندهیم و از راه حل ماءیوس نباشیم زیرا یاءس ‍ حاکی از بی اعتمادی است و مانباید در هیچ جایی از خدا ماءیوس باشیم. و لا تیاءسومن روح الله انه لاییاءس من روح الله الاالقوم الکافرون(۱۱). وقتی کسی همه راه ها را مسدود می بیند و حتی کمک و لطف خدا را نادیده می انگارد و تسلیم غم و غصه می شود. باید توجه داشته باشیم که در پس ‍ این نظام طبیعی ومحسوس ، نظام دیگری است. خداوند آنرا در بنبست های زندگی و در آخرین دقایق حیات به وجود آورده است و مسیر حوادث را عوض می کند وآنچه به صلاح ماست می آفریند، از این جهت می بینیم که بسا مریضیهای ناامید با فروغ ایمان شفا یافته اند و یا به زندگی حیاتبخشی رسیده اند. بنابراین در هر حال و هر شرایط به این مبداء امیدوار باشیم و از او برای گشایش کارها و حل مشکلات نیرو بگیریم